سیستم مکانیزه چیست؟ راهنمای کامل مکانیزاسیون در کسب‌وکارها

مکانیزه چیست؟ به مجموعه‌ای از فرآیندها و فعالیت‌ها که با هدف بهینه‌سازی نیروی انسانی و جایگزین نمودن دستگاه با نیروی انسانی برای فعالیت‌های مضر یا پرخطر انجام می‌گردد، مکانیزه کردن یا مکانیزاسیون (Mechanization) می‌نامند. نمایان ترین و شناخته شده ترین بخش مکانیزه کردن کارخانجات، ربات های صنعتی و ماشین آلات CNC هستند.

کسب‌وکارها همواره به دنبال راه‌حل‌هایی برای افزایش کارایی، کاهش هزینه‌ها و بهبود کیفیت هستند. یکی از این راه‌حل‌های کلیدی، استفاده از سیستم مکانیزه است. اما دقیقاً سیستم مکانیزه چیست و چگونه می‌تواند به رشد و پیشرفت سازمان شما کمک کند؟ در این مقاله جامع، به بررسی ابعاد مختلف مکانیزاسیون، مزایای آن، اجزا، انواع و تفاوت‌هایش با اتوماسیون صنعتی می‌پردازیم.

تعریف سیستم مکانیزه به زبان ساده

مکانیزاسیون به معنای استفاده از ماشین‌آلات و تجهیزات مکانیکی برای انجام وظایفی است که پیش از این توسط نیروی انسانی یا حیوانات انجام می‌شد. در یک سیستم مکانیزه، ماشین‌ها به جای قدرت فیزیکی انسان، کارهایی مانند جابجایی، تولید، یا پردازش را بر عهده می‌گیرند تا سرعت، دقت و راندمان کار افزایش یابد. این ماشین‌ها می‌توانند از یک مته برقی ساده تا یک ربات صنعتی پیچیده متغیر باشند.

تا اوایل دهه ۱۹۵۰، بیشتر عملیات‌های تولیدی دستی و بر روی ماشین‌آلات سنتی انجام می‌شد که نیاز به نیروی ماهر زیادی داشت و تعویض ابزار و تنظیمات برای تولید کالاهای متفاوت وقت‌گیر و پرهزینه بود. مکانیزاسیون به عنوان گام بعدی در بهبود بهره‌وری، این شرایط را تغییر داد و به اوج خود در دهه ۱۹۴۰ رسید.

اهمیت و مزایای مکانیزه کردن فرآیند های صنعتی

مکانیزه کردن فرآیندها با اهداف مختلفی انجام می‌شود. اما از جمله مهمترین اهداف مکانیزه کردن فرآیندهای صنعتی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

1. بهینه‌سازی نیروی انسانی:
   با استفاده از روش های مکانیزه می‌توان تعداد نیرو های موثر در یک فرآیند صنعتی را بهینه سازی نمود.
2. افزایش بهره‌وری تولید:
   یکی از بزرگترین موانع افزایش تولید، محدودیت توانایی نیروی انسانی در انجام امور است. مکانیزاسیون می‌تواند این مشکلات را رفع و از نیرو های انسانی موجود به طور بسیار مؤثرتری در تولید استفاده نماید.
3. کاهش هزینه تمام شده:
   هر چند استفاده از روش های مکانیزه در مقایسه با روش های سنتی دارای هزینه سرمایه گذاری بالاتری می‌باشد، اما با در نظر گرفتن دو مورد فوق، یعنی کاهش هزینه نیروی انسانی و افزایش نرخ تولید می‌توان با در طول زمان کوتاهی هزینه های سرمایه گذاری را جبران نموده و به سود دهی (در مقایسه با روش سنتی) دست یافت.
4. افزایش دقت در تولید:
   یکی از منابع خطا در تولید، خطای نیروی انسانی می‌باشد. این خطا در:
   اندازه‌گیری
   زمان‌دهی
   توزین
   لود و آنلود کردن قطعه
   شمارش
   و غیره ممکن است توسط نیروی انسانی رخ دهد.
   استفاده از روش‌های مبتنی بر مکانیزاسیون می‌تواند این خطاها را صفر برساند. علاوه بر این رصد کردن روش های مکانیزه تولید بسیار ساده‌تر و در نتیجه عیب یابی این روش ها راحت تر از روش های سنتی می‌باشد.
5. کاهش خطرات نیروی انسانی با مکانیزه کردن :
   محیط های صنعتی و روش های تولید صنعتی عموماً دارای خطرات مختلفی برای نیروی انسانی هستند.
   این خطرات شامل مواد خطرناک مصرفی و یا تولیدی، محیط خطرناک و یا شیوه انجام فرآیند خطرناک می‌باشد.
   هر یک از این خطرات می‌تواند هم نیروی انسانی و هم تولیدکنندگان را با مشکلات مختلفی درگیر سازد.
   استفاده از روش های مکانیزه کردن تولید این خطرات را برای نیروی انسانی به حداقل می‌رساند.

خرید تجهیزات اتوماسیون دلتا

اجزای اصلی سیستم مکانیزه

در هر سیستم مکانیزه، جزء اصلی و محوری، خود ماشین است. این ماشین‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که یک یا چند وظیفه فیزیکی را انجام دهند. بسته به نوع سیستم مکانیزه و کاربرد آن، این ماشین‌ها می‌توانند از انواع مختلفی باشند که به نیروی مکانیکی، هیدرولیکی، پنوماتیکی یا الکتریکی متکی هستند.

به عنوان مثال، در مکانیزاسیون کشاورزی، تراکتورها و ادوات مختلف کشاورزی (مانند شخم‌زن، بذرکار، کمباین) اجزای اصلی را تشکیل می‌دهند که هر یک وظیفه خاصی را انجام می‌دهند. در صنعت، ماشین‌آلات مونتاژ، جوشکاری یا نقاشی، نمونه‌هایی از این اجزا هستند. در واقع، «موتور» وسیله‌ای است که توان تولید می‌کند و «ماشین» وسیله‌ای است که با دریافت این توان، کار را انجام می‌دهد.

انواع سیستم‌های مکانیزه + مثال‌های کاربردی

مثال‌های سیستم مکانیزه در صنایع مختلف به وفور یافت می‌شود و نشان‌دهنده گستردگی کاربرد آن است:

مکانیزاسیون در صنعت

در صنعت، سیستم مکانیزه برای افزایش سرعت و دقت در خطوط تولید به کار می‌رود. ماشین‌آلاتی مانند دستگاه‌های برش، پرس، و مونتاژ، وظایفی را انجام می‌دهند که پیش از این نیاز به کار دستی داشت. ربات‌های صنعتی نیز، در بسیاری از خطوط تولید برای جوشکاری، نقاشی و مونتاژ استفاده می‌شوند.

• تولید:ماشین‌آلات مونتاژ، جوشکاری، نقاشی در خطوط تولید.
• بسته‌بندی:دستگاه‌های بسته‌بندی خودکار محصولات.

مکانیزاسیون در کشاورزی

مکانیزاسیون کشاورزی شامل استفاده از ماشین‌آلات در تمامی مراحل کاشت، داشت و برداشت است. این امر به افزایش تولیدات کشاورزی و رشد بهینه محصولات کمک می‌کند.

• ادوات آماده‌سازی زمین: تراکتور، شخم‌زن، دیسک‌زنی، کولتیواتور.
• ادوات کاشت:بذرکار، نشاکار، کودپاش.
• ادوات داشت: سمپاش، سیستم‌های آبیاری مکانیزه (قطره‌ای، بارانی)، وجین‌کن.
• ادوات برداشت: کمباین، خرمن‌کوب، دروگر، برداشت‌کن میوه.
• ادوات پس از برداشت: دستگاه‌های بسته‌بندی، خشک‌کن‌ها، سیلوها.

مکانیزاسیون در خدمات

حتی در بخش خدمات نیز، سیستم مکانیزه به منظور بهبود سرعت و کارایی به کار گرفته می‌شود.

• خدمات مشتری: سیستم‌های پاسخگویی خودکار و چت‌بات‌ها.
• خدمات درمانی: جراحی رباتیک، تشخیص بیماری و تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی.
• خودبردارها: دستگاه‌های فروش خودکار (وندینگ ماشین).
• خودکارسازی اداری: مجموعه‌ای از روش‌های کاری و نرم‌افزار و سخت‌افزار رایانه برای ذخیره، بازیابی و مبادله اسناد و اطلاعات اداری.

مکانیزاسیون در ساختمان

در صنعت ساختمان، ماشین‌آلات سنگین نقش حیاتی در انجام پروژه‌ها دارند.

• ساخت و ساز: ماشین‌آلاتی برای حفاری، گودبرداری، بتن‌ریزی و سایر وظایف ساختمانی.

مکانیزاسیون در انبارداری

برای جابجایی و ذخیره‌سازی کالاها در انبارها، از سیستم مکانیزه استفاده می‌شود.

• انبارداری: مکانیزاسیون برای جابجایی و ذخیره‌سازی کالا در انبارها.
• حمل و نقل:سیستم‌های حمل و نقل مانند خطوط مونوریل و مترو.

تفاوت مکانیزاسیون و اتوماسیون

اغلب اصطلاحات «مکانیزاسیون» و «اتوماسیون» به جای یکدیگر به کار می‌روند، اما تفاوت‌های کلیدی بین آن‌ها وجود دارد. درک تفاوت مکانیزاسیون و اتوماسیون برای برنامه‌ریزی استراتژیک در کسب‌وکارها ضروری است:

• مکانیزاسیون: به استفاده از ماشین‌ها برای انجام وظایفی اشاره دارد که قبلاً توسط انسان انجام می‌شد. در مکانیزاسیون، ماشین‌ها قدرت فیزیکی را فراهم می‌کنند، اما همچنان نیاز به هدایت و دخالت مستقیم انسان دارند. مثال: یک کارگر با استفاده از دریل برقی (یک ماشین مکانیزه) سوراخ ایجاد می‌کند. مکانیزاسیون در دهه 1940 به اوج خود رسید.
• اتوماسیون (خودکارسازی): گام بعدی در بهبود بهره‌وری است. اتوماسیون به فرایند قادر ساختن ماشین‌ها به انجام عملیات‌های ترتیبی از پیش تعیین شده، بدون دخالت انسان یا با دخالت کم، گفته می‌شود. در اتوماسیون، علاوه بر ماشین‌آلات، سیستم‌های کنترلی خودکار (مانند کامپیوترها، PLC، ربات‌ها، هوش مصنوعی) وظایف را برنامه‌ریزی، اجرا و نظارت می‌کنند. مثال: یک ربات صنعتی به صورت خودکار قطعات را جوش می‌دهد و اپراتور تنها بر روند نظارت می‌کند. اتوماسیون قابلیت انعطاف‌پذیری و تصمیم‌گیری خودکار (با هوش مصنوعی) بیشتری را ارائه می‌دهد.

به بیان ساده‌تر، مکانیزاسیون به «کار ماشین» اشاره دارد، در حالی که اتوماسیون به «کارکرد و پردازش خودکار» اشاره دارد.

مراحل پیاده‌سازی یک سیستم مکانیزه در کسب‌وکارها

پیاده‌سازی موفق یک سیستم مکانیزه نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و اجرای منظم مراحل است. این مراحل بر اساس اصول تجزیه و تحلیل و طراحی سیستم‌ها و تجربه پیاده‌سازی اتوماسیون اداری قابل تنظیم است:

1. تعیین اهداف و انتظارات: ابتدا باید به وضوح مشخص شود که هدف از مکانیزه کردن چیست؟ (مثلاً افزایش تولید، کاهش خطا، افزایش ایمنی).
2. بررسی و تحلیل وضع موجود: شناخت کامل فرآیندهای فعلی، شناسایی نقاط ضعف و مشکلات، جمع‌آوری اطلاعات دقیق از جریان کار و ماشین‌آلات موجود.
3. طراحی سیستم مکانیزه پیشنهادی: بر اساس اهداف و تحلیل‌های انجام شده، یک طرح برای سیستم مکانیزه جدید (شامل نوع ماشین‌آلات، نحوه کارکرد و ارتباط آن‌ها) تهیه می‌شود.
4. انتخاب و تهیه ابزار و تجهیزات: انتخاب ماشین‌آلات مناسب با توجه به نیازها، بودجه و قابلیت‌های مورد انتظار. بررسی گزینه‌های مختلف و مقایسه آن‌ها.
5. آماده‌سازی زیرساخت: اطمینان از آمادگی زیرساخت‌های لازم مانند فضای فیزیکی، برق، آب، و هر گونه تغییرات لازم در چیدمان کارخانه یا محیط کار.
6. آموزش کارکنان: ارائه آموزش‌های لازم به پرسنل برای کار با ماشین‌آلات جدید و آشنایی با فرآیندهای مکانیزه شده. این امر به کاهش مقاومت در برابر تغییر کمک می‌کند.
7. اجرا و آزمایش اولیه: پیاده‌سازی سیستم در یک مقیاس کوچک یا آزمایشی برای شناسایی محدودیت‌ها و مشکلات احتمالی.
8. اجرای کامل و استقرار: پس از اطمینان از عملکرد صحیح در مرحله آزمایشی، سیستم مکانیزه به طور کامل پیاده‌سازی و در سازمان مستقر می‌شود.
9. ارزیابی و بهینه‌سازی مستمر: نظارت دائمی بر عملکرد سیستم، جمع‌آوری بازخوردها و انجام اصلاحات و بهینه‌سازی‌های لازم برای اطمینان از دستیابی به اهداف.

جمع‌بندی

سیستم مکانیزه ابزاری قدرتمند برای تحول در کسب‌وکارها، از صنایع تولیدی گرفته تا کشاورزی و خدمات، محسوب می‌شود. با بهره‌گیری از مزایای سیستم مکانیزه و درک صحیح تفاوت مکانیزاسیون و اتوماسیون، سازمان‌ها می‌توانند به سطح جدیدی از کارایی، کیفیت و سودآوری دست یابند. انتخاب و پیاده‌سازی صحیح این سیستم‌ها، گامی مهم در مسیر رشد و توسعه پایدار است.